Afyon İş Hukuku
Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleeğlenceli bir düzen değildir. Dostluk, topluluk içinde insanların hakikaten ne davrandıklarını değil, ne davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak midein vardır. Türe kıymeti zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene eklemek, toplumsal yaşamın gerçekleşmesini kurmak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin kontrasına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, katiyen rast kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk içinde insanların hareket ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her saat mümkündür. “İşte ahbaplık, âdemoğlu davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir model, bir bütündür.” İnsan-âdemoğlu, âdemoğlu-natür ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru midein evrensel ilkelerle güvence altına kırmızıınmasıdır. Dostluk, adamlık seviyesi midein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biröte kuruntu ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, topluluk sözleşmesi, natür ve insanlar olarak tamlayan mütalaalerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini kurmak maksadıyla konulmuş olan ve halk gücüyle desteklenen kaide, doğru ve kanunların hepsidür. Elan münteşir bir tanılamamıyla ahbaplık, adalete yönelmiş toplumsal yaşfakat düzenidir. Dostluk Lügat Demeı Dostluk kelimesi Arapça “doğru” kökünden gelir ve doğru kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “doğru” kelimesinin çoğşanlı “beddua’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na bakılırsa ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk manaında da kullanılır. Uran Demeı Dostluk dönemden döneme değiştiği midein hala doyurucu bir tanılamam yapılamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen tanılamamı ise: “Makul bir zamanda belli başlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) sargılanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi içinde yapı taşı olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun kişiler arası ilişkileri sayfa meydan kısmına Özel Dostluk, kişiler ile devlet yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna tahsisat Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun çıbanlıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku öbür toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet aracılığıyla güvenceye kırmızıınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları âdemoğlu davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kıymetiharbiye yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle kabil nitelikteki tam durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk meydanında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek midein kullanılır. Dostluk düzenini esenlamayı ve korumayı fakatçlayan yaptırımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları çelmek midein kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve finans cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, kelepir yama; mevhibe hukukunda mevhibe ve gümrüksüzçılık cezaları kabilinden değişkin ahbaplık dallarında değişkin yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut siyasi mütalaaleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş toplumsal bir yaşfakat düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun toplumsal yaşamı düzenleyip insanların amerikan barış ve güvenlik içinde bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Uygulamalı Yarar (Içtimai İhtiyaçların Muhaliflanması) Hukukun ameliye amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile topluluk içinde canlı insanların, birbirleri ile düşünmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın yapısından meydana gelen ihtiyaçlarını kontralamaya çkırmızıışır. Dostluk bu fonksiyonu ile veladet, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni yaşamın yapı taşı gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın natürel yapısına ve bundan ileri mevrut gereksinimlerine akla yatkın geçmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, ekonomik gerçeklere de bağlıdır; ekonomik yoksulluklara uymalı ve onları kontralamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile belli başlı bir yapılanma altına aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir muadele düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak sahici kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa tanılamamıyla türe, “bir muadele düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) geçmek üzere iki değişkin anlamda kullanılır. Türe esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet manaında zatî bir özelliği deyimler. Koca her saat haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni vermek uğrunda geceli gündüzlü ve değaksiyonmez bir çaba gösterir. İşte bu hareket ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mefhumı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği temas biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık meydanında hukuki kıymetiharbiye olarak nutuk konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Topluluk mideindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini mideaziz kurallar tamü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve takmak yerinde bulunduğuna bakılırsa, adaletin sonunda, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe mefhumı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine egemen mevcut, nesnel ve salt bir kıymetiharbiye niteliğindeki adalettir. Dostluk bir topluluk düzenini mideerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; icap bulunan düzeni kollamak, gerekse onu değaksiyontirmeyi meşrulaştırmak midein her saat adalete çıbanvurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta kontramıza kurulu ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim ahbaplık manaında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan ahbaplık düzenlerinin kendisine akla yatkın olup olmadığı açısından bir kıymetiharbiye ve değerlendirme ölçüsü olabilir. Yine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve menfi kontralıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon muvazene içinde olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Normal olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal yaşfakat uyacak, hem de bu toplumsal yaşamın amerikan barış içinde sürebilmesi midein bir düzen görünümünü esenlamaya çkırmızıışacaktır.
